Namık Alkan
İZMİR – Rusya, Avrupa’nın Ukrayna savaşı nedeniyle uyguladığı yaptırımlara gaz tedarikini durdurarak karşılık verdi. Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in bu atılımı yaklaşan kış öncesi Avrupa ülkelerini huzursuz ederken, Rus doğal gazına bağımlı Avrupa endüstrisini de etkileyeceği bedellendiriliyor. Prof. Dr. Yakup Küçükkale, Avrupa’nın, “tam ve ani çöküş” yaşamasa bile, “kısmi çöküş” yaşayacak üzere göründüğünü belirterek, ihracatının büyük kısmını Avrupa ülkelerine yapan Türkiye’nin de bu durumdan olumsuz etkileneceğini söyledi.
Karadeniz Teknik Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yakup Küçükkale, Rusya’nın gaz tedarikini durdurmasının Avrupa ve Türkiye iktisadına tesirlerini kıymetlendirdi.
‘SANIRIM AVRUPA BİRAZ ÜŞÜYECEK’
Rus güç şirketi Gazprom, Avrupa’ya gaz akışını kesti. Bir manada Rusya, Avrupa’nın Ukrayna savaşı nedeniyle uyguladığı yaptırımlara karşılık verdi. Rusya’nın Avrupa’ya gazı kesmesi ne manaya geliyor? Avrupa’da kara kış mı yaşanacak?
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, Batı’nın Rusya’ya olan yaptırımları kalkıncaya kadar gaz akışının durdurulacağını vurgulamıştı. Tek başına bu tabir bile gaz akışındaki kesintinin direkt bir reaksiyon olduğunu ortaya koyuyor. Batı yaptırımlarına karşı Rusya’nın atmış olduğu bu adım, adeta “Ben size değil, siz bana muhtaçsınız” manasına geliyor. Tabiri caizse “Gördüm, artırıyorum” atılımı. Bu atak Avrupa’yı üşütür mü? Şu an için o denli görünüyor. Zira Putin, daha yakın tarihli bir açıklamasında “Batıya yalnızca gaz değil, tıpkı vakitte; petrol, kömür ve kalorifer yakıtı da satmayacağız. Batı donmuş olacak” vurgusunu yaptı. Sanırım Avrupa biraz üşüyecek. Bu durumun telafisi yok mu? Var tabi, lakin epey maliyetli. Rus gazından yoksun kalan Avrupa LNG ithalatı yaparak gaz gereksinimini karşılayabilir. Yüksek maliyetli olan bu alternatif, tabi ki tüketici fiyatlarına yansır. Yani Avrupa hem gerçek manada hem de mecazi manada üşüyecek üzere görünüyor.
‘RESESYON İHTİMALİNİ GÜÇLENDİRİYOR’
Avrupa’da artan enflasyon ve iktisatta resesyon beklentisinin arttığı bir devirde, Rusya’nın gaz tedarikini durdurması kıta ülkelerinin ekonomilerini nasıl tesirler?
Rusya’nın gaz akışını kesmiş olması, Avrupa iktisadını tek bir açıdan değil, birçok açıdan etkileyecek. Bunlardan birini az evvel vurgulamıştım zati. Gaz yerine LNG kullanılması, LNG maliyetindeki yükseklik nedeniyle, tüketici fiyatlarını artırıcı bir alternatif. Bu da esasen yüksek seviyede olan enflasyon üzerinde ayrıyeten bir baskı yaratır. Enflasyonu artırma ihtimali yaratacak olan bir öteki gelişme ise, üretimdeki düşüş. Gaz tedariğinde yaşanan sorunlar nedeniyle, daha şimdiden, birtakım firmaların üretim düzeylerini düşürdüklerini görüyoruz. Bilhassa alüminyum üzere, metal üretimi yapan ve fırın kullanmak zorunda olan üretim tesisleri, üretimlerini kısma yoluna gittiler. Alüminyum endüstride kullanılan çok değerli bir orta mal. Bu eserin üretimindeki düşüşü, endüstrinin başka üretim alanlarında da girdi tedariğini güçleştirecek üzere görünüyor. Sanayi üretiminde topyekûn bir azalma yaşanırsa sürpriz olarak görülmemeli. Külfetin bir de resesyon ayağı var. Üretimde yaşanmakta olan ve yakın gelecekte daha da artacağını düşündüğüm azalış, resesyon ihtimalini güçlendiriyor. Yani bir tarafta yükselen enflasyon, başka tarafta resesyona girmiş bir iktisat. Sık rastlanacak bir durum olmasa da şimdilik imaj bu tarafta.
Ukrayna savaşı nedeniyle ekonomik ambargo uygulanan Rusya’nın gaz tedariğini durdurması Rus iktisadını nasıl tesirler? Rusya gaz yaptırımını sürdürebilir mi?
Şu an için sürdürebilir üzere görünüyor. Zira Rusya’nın gaz satışı konusunda rastgele bir badiresi yok. Avrupa’ya satmadığı gazı, başta Çin ve Hindistan olmak üzere, Uzakdoğu’nun üretim açısından güçlü ekonomilerine satmak üzere bir alternatifi var. Ayrıyeten, daha yakın vakitte Türkiye ile Rusya ortasında imzalanan bir antlaşma ile gaz satışının aksamayacağı istikametinde güçlü sinyaller verdiler. Az evvel de tabir ettiğim üzere, Rusya Batı’ya karşı adeta şu iletisi veriyor: “Ben size değil, siz bana muhtaçsınız!”. Hasebiyle bu siyasetin, en azından şimdilik, sürdürülebilir bir siyaset olduğunu düşünüyorum.
‘BOĞULMAYA YÜZ TUTMUŞ BİR EKONOMİ…’
Rusya’nın gaz tedariğini durdurması ve Avrupa ekonomisindeki resesyon beklentisi, ihracatının büyük kısmını Avrupa’ya yapan Türkiye iktisadını nasıl tesirler?
Olumsuz tarafta etkileyeceğini düşünüyorum. Türkiye’nin dış ticaret kompozisyonu incelenirse, ihracatımızın değerli bir kısmını Avrupa’ya yaptığımız görülebilir. Avrupa iktisadı zati dertteydi. Üstüne bir de bu gaz sorunu eklenince, külfetlerin daha da artacağı neredeyse mutlaklık kazandı. Enflasyonun daha da yükselme ihtimalinden, resesyonun oluşması yahut derinleşmesi ihtimalinden bahsetmiştik az evvel. Böylesine bir çıkmaz içerisinde, boğulmaya yüz tutmuş bir iktisada ne satabilirsiniz? İhracat yapmayı düşündüğünüz Avrupa, “tam ve ani çöküş” yaşamasa bile, “kısmi çöküş” yaşayacak üzere görünüyor. Tabi ki ihracatımız bu durumdan olumsuz etkilenecektir. Daha az mal satabiliriz. Bu, karşı karşıya kalacağımız problemlerden yalnızca bir tanesi. Bir öteki sorun ise, euro/dolar paritesi ile ilgili. Avrupa’da aslında var olan ve tedbir alınmadığı takdirde daha da yükseleceği öngörülen enflasyon, euronun ABD Doları karşısındaki bedelini olumsuz istikamette etkiliyor. Parite düşüyor. Gerçi, ECB’nin (Avrupa Merkez Bankası) en son almış olduğu 75bp’lık faiz artırma kararı, pariteyi bir ölçü euro lehine çevirmiş üzere görünüyor fakat bu ayın 21’inde FED faiz kararı alacak. Şayet FED de tıpkı ECB üzere 75bp’lık bir artışa giderse (ki gideceği neredeyse kesin gibi), durum tekrar euro aleyhine dönebilir.
Bu bizi nasıl tesirler? Şöyle tesirler: Türkiye ihracatının kıymetli bir kısmını Avrupa’ya yapıyor. Yani tabiri caizse, Türkiye yaptığı dış ticaret ile “euro kazanan” bir ülke. İthalatımızın kompozisyonu ise bize şunu gösteriyor: Türkiye “dolar harcayan” bir ülke. Sistem aslında çok açık. İhracat yapıp euro kazanıyoruz. Sonra ihracattan kazandığımız euroları dolara dönüştürüp ithalat yapıyoruz. İşte parite burada ehemmiyet kazanıyor. Şayet parite düşmeye devam ederse, ihracat gelirlerimizin ithalat için gerekli olan dolarları edinme maliyeti artacak. Okuyucularımız daha rahat anlasın diye, küçük sayılardan bir örnek vereyim. Mesela evvelden ihracat gelirlerimiz ile 2 ABD Doları alabiliyorsak, artık paritedeki gerileme ile 2 dolar alamayacağız. 1,5 dolar alabileceğiz. Bu da ithalat kaybı manasına geliyor. Artık kimi okuyucularımız şunu düşünebilir: “İthalatın azalması uygun bir şey değil mi?” Şayet ekonominiz dışa bağımlı bir ekonomiyse, ithalatın azalması yeterli bir şey değil. Unutmayalım ki Türkiye, şu an için, ithalat yapmadan üretim yapamayan bir ülke. İthalat azalırsa, yurt içi üretim azalır, istihdam azalır. Yani ithalatın azalması, genel fikrin bilakis, çok da uygun bir şey değil. En azından mevcut ekonomik yapımız bu biçimde olduğu sürece, ithalata bağımlıyız.
‘VİCDANI SIZLAMAYAN VAR MIDIR SANKİ?’
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in “Ukrayna’dan yapılan tahıl sevkiyatının yalnızca güçlü ülkelere gittiği” tarafındaki açıklamalarını Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da haklı bulduğunu söyledi. Batı’yı “sömürgecilikle” suçlayan Putin, “Ukrayna’dan ihraç edilen tahılın neredeyse tamamı gelişmekte olan fakir ülkelere değil, AB ülkelerine gönderiliyor” dedi. Tahıl koridoru muahedesinde durum nedir?
Yakın tarihte, Türkiye’nin de faal rol oynadığı bir süreç ile “Tahıl Koridoru Antlaşması” imzalandı. Bu antlaşma aslında, çok büyük ölçüde, “insani değerler” göz önünde bulundurularak imzalanmıştı. Hakikaten, BM’nin bu sene yayınlamış olduğu “Gıda Krizi Global Raporu”na nazaran, 53 ülkede 193 milyon kişi besin teminatından yoksundu ve acil yardıma muhtaçlık duyuyordu. Öteki taraftan gerek Rusya ve gerekse Ukrayna, her ikisi de değerli global tahıl tedarikçisi ülkeler. Mesela Rusya, 2020 yılında 84 milyon ton buğday üretmiş, bunun 44 milyon tonunu ihraç etmiş. Ukrayna da benzeri biçimde, 2020 yılı itibariyle, 25 milyon ton buğday üretip, bunun 22 milyon tonunu ihraç etmiş. Artık bu iki ülke savaş halindeler. Öteki taraftan 193 milyon kişinin besin erişimi yok. Tam bir trajedi. İşte bu antlaşma bu trajik durumu bir nebze olsun rahatlatmak için imzalandı. İnsani korkularla imzalandı. Pekala sonuç o denli mi oldu? Sayılara bakalım. Antlaşma sonrası koridordan yapılan tahıl ihracatı, şu an için, 1,7 milyon ton. Bu 1,7 milyon ton tahılın liman varış güzergahları incelenirse, karşımıza çok farklı bir liste çıkıyor. Koridordan alım yapan gemilerin varış limanları şöyle: Almanya, Cibuti, Çin, Fransa, Güney Kore, Hindistan, Hollanda, İngiltere, İran, İrlanda, İspanya, İsrail, İtalya, Libya, Lübnan, Mısır, Romanya, Somali, Sudan ve Yunanistan. Yani bu listeyi görüp de vicdanı sızlamayan var mıdır sanki? Liste burada, yorumu okuyucuya bırakalım.