Chris Baraniuk | BBC Future
Solunum yoları enfeksiyonları, Strep A, grip üzere bir dizi bilinen bakteri ve virüs, yeni salgın modelleriyle ortaya çıkarak hekimleri ve ebeveynleri endişelendiriyor. Pekala bu son salgınlar neden kaynaklanıyor, bu mevzuda ne yapılabilir?
Rabia Agha, New York’taki Maimonides Çocuk Hastanesi’nde pediatrik enfeksiyon hastalıkları kısmının yöneticisi olarak vazife yapıyor. Agha, kış aylarında ortaya çıkan ve teneffüs yolları enfeksiyonuna yol açan respiratuar sinsityal virüs (RSV) salgınının arttığını belirtiyor. Yetişkinlerde soğuk algınlığı üzere hissedilebilen bu virüs birtakım küçük çocuklar için tehlikeli olabiliyor.
“Yoğun bakım ünitemizin kapasitesini iki katına çıkarmak zorunda kaldık” diyor. Buradaki kimi çocuklar da nefes almalarına yardımcı olması için teneffüs aygıtlarına bağlanmış.
RSV çoklukla en küçük çocukları etkiliyor lakin son vakitlerde tedavi edilen hastalar 3-4 yaşındalar. Bu yaş kümesinde RSV çoklukla burun akıntısı ve öksürükle seyreden soğuk algınlığı gibisi bir hastalık olarak ortaya çıkıyordu. Artık ise kimi çocuklar hastalığı daha ağır geçiriyor.
Agha, “Daha büyük çocuklar bu virüsü epeyce düzgün tolere ediyordu, artık neden bu türlü değil diye açıkçası herkes endişeli” diyor.
Covid-19 salgını sürecinde birçok ülke virüsün bulaşmasını engellemek için sıkı kısıtlamalar uyguladı. Çocuklar haftalarca, aylarca okullardan ve kreşlerden uzak kaldı.
Kısıtlamalar kaldırılıp okullar olağana dönünce, hekimler RSV, grip ve strep A olarak da bilinen bir bakteri olan Küme A streptokokun neden olduğu hastalıklar da dahil olmak üzere birtakım hastalıklarda dönemsel artışlar olduğunu söylüyor.
Eylül ayından bu yana İngiltere’de 16 çocuk strep A enfeksiyonu nedeniyle hayatını kaybetti. İngiltere Sıhhat Güvenliği Ajansı’na (UKHSA) nazaran, ülkede strep A’nın en yüksek olduğu son dönem olan 2017-18 periyodunda, 18 yaş altı çocuklarda toplam 27 vefat kaydedilmişti. 2022-23 dönemi ise şimdi sona ermiş değil ve sayılar artabilir.
Epidemiyologlar, pandeminin birinci yılında teneffüs yolu enfeksiyonlarının az ya da çok durduğunu göz önünde bulundurarak, Covid-19 kısıtlamalarının öteki hastalıklarda yükseliş mümkünlüğünü artırıp artırmadığını araştırmaya devam ediyor.
Covid-19’a yakalanmanın çocukların bağışıklık sistemlerine bir formda ziyan vererek öteki hastalıklara yatkınlıklarını artırmış olma ihtimali konusunda ise hekimler bu türlü bir tesire dair delil olmadığını söylüyor.
Öyleyse bu artış niçin?
Londra’da çocuk hekimi olan Ronny Cheung, haftalardır İngiltere’nin dört bir yanındaki doktor arkadaşlarıyla yaptığı rutin konferans görüşmelerinde, strep A enfeksiyonları ve teneffüs yolu virüslerinin çocuklarda problemlere yol açtığına dair bildirimler alıyor ve “bu kayda bedel bir durum” diyor.
Örneğin strep A ekseriyetle hayati tehlike oluşturmuyor ve boğaz ağrısı yahut bademcik iltihabına yol açıyor, lakin az durumlarda menenjit dahil olmak üzere ağır ve bazen ölümcül enfeksiyonlara neden olabiliyor.
Cheung, İngiltere’de strep A ile irtibatlı son ölümlerin son derece olağandışı olduğunu vurguluyor.
Covid-19 kısıtlamalarının bir cins gecikmeli tesiri olarak bu üzere enfeksiyonların arttığı fikrini savunanlar var.
Cheung, bunun gerisinde “oldukça yeterli bir argüman” olduğunu öne sürüyor. Lakin bunu doğal mevsimsel artıştan ayrıştırmak sıkıntı.
Belfast’taki Queen’s Üniversitesi’nden virolog Connor Bamford, 2020 ve 2021 boyunca teneffüs yolları virüslerinin yayılmasının sonlu olduğunu belirterek “Başta RSV ve influenza (grip) olmak üzere virüslerde azalma gördük” diyor.
İngiltere Sıhhat ve Sosyal Bakım Bakanlığı Mart 2021’de bu eğilimi doğruladı. Avustralya ve Almanya’dan gelen bilgiler de tıpkı devirde teneffüs yolu virüslerinin düz bir çizgi izlediğini gösteriyor.
Araştırmacılar daha sonraki aylarda olağandışı tırmanışlar tespit etti. Almanya’da yapılan bir araştırma, ülkedeki RSV düzeylerinin Eylül-Ekim 2021 ortasında rekor düzeye ulaştığını ve pandemi öncesi 2017-19 periyoduna kıyasla 50 kat arttığını ortaya koydu. Yeni Zelanda’daki tıp araştırmacıları da 2021 yılında RSV olaylarında büyük bir artış olduğunu fark etti.
Covid-19 enfeksiyonunun çocukların bağışıklık sistemlerini etkileyip etkilemediği konusunda Agha, “Önceki Covid enfeksiyonunun bağışıklığınızı azalttığını ve daha sonra öteki bir virüs yahut hatta bakteri enfeksiyonuna daha şiddetli yakalanacağınızı destekleyen rastgele bir data görmedik” diyor.
Ayrıca, genel olarak, şu anda yaşananların çocukların sıhhati yahut bağışıklığı üzerinde uzun vadeli tesirler bırakmasını beklemediğini, fakat çok küçükken önemli akciğer hastalığına yakalananların bunun devam eden tesirlerini yaşayabileceğini söylüyor.
Ancak uzmanlar, çocukları mümkün olan en düzgün biçimde müdafaanın kıymetli olduğunu belirtiyor: biraz toplumsal aralık uygulamak, kalabalık yerlerden kaçınmak, kimi durumlarda maske takmak, kapalı ortamların havalandırılması yardımcı olabilir.
Önleyici antibiyotik sorunu
Strep A’dan korunmak için, olay olan bir kreş yahut okulda enfeksiyon mümkünlüğünü azaltmak emeliyle önleyici antibiyotikler kullanma yoluna gidilebileceği belirtiliyor. Fakat Manchester Üniversitesi’nden Clare Murray, antibiyotiklerin tesirini azaltacak formda antibiyotiğe karşı direnç geliştirilmesini önlemek için bunun gayeli olması gerektiğini söylüyor.
“Bütün bir okula antibiyotik vermek çoka kaçmak olur” diyen Murray, çok fazla temasın olduğu durumlarda bütün sınıfa antibiyotik verildiğini ve bunun yeni bir şey olmadığını belirtiyor.
Agha ve Cheung, karantina sonrası çocukluk çağı hastalıklarında görülen dönemsel artışların dengeleneceğini umuyor. Agha, önümüzdeki yılın başlarında her şeyin az çok olağana dönmesini bekliyor.
Ancak bütün bunlar Covid-19 kısıtlamalarının makûs bir fikir olduğu ve çocukları gereksiz yere riske attığı manasına gelmiyor.
Cheung, Covid-19’un son derece tehlikeli olduğunu ve çok sayıda vefata neden olduğunu belirtiyor. Bu kadar katı kısıtlamaların, ekonomik tesirden, ruh sıhhati üzerindeki tesirlere ve öbür virüslere karşı bağışıklığı etkilemeye kadar birçok olumsuz tesirinin olacağı sır değildi.
Cheung “Bu, katlanmak zorunda olduğumuzu bildiğimiz bir maliyetti. Hakikat olan buydu” diyor.
Çocukluk hastalıkları nasıl önlenebı̇lı̇r?
Doktorlar ve sıhhat yetkilileri RSV, strep A, grip ve başka hastalıklar ve enfeksiyonların yayılmasını önlemek için ebeveynlere şunları öneriyor:
- Elleri 20 saniye boyunca sabunla yıkamak; kontamine olmuş bardak, havlu yahut öbür eşyaları paylaşmamak.
- Çocukların öksürme ve hapşırmaları sırasında mendil kullanmak, kullanılmış mendilleri atmak ve elleri sabun ve ılık suyla yıkamak.
- Çocukların tüm aşılarının vaktinde yapılmasını sağlamak; bu, kızamık ve çocuk felci üzere son derece bulaşıcı ve potansiyel olarak tehlikeli birçok hastalık da dahil olmak üzere birçok hastalıktan koruyabilir.
- Doktorlar, antibiyotiğe karşı direnç gelişmesini önlemek için, okul yahut kreşlerde strep A salgını çıktığında çocukları korumak için önleyici antibiyotik verme adımının dikkatle kıymetlendirilmesi gerektiğini söylüyor.
Antibiyotiklerin çok kullanımı sonucu ortaya çıkan dirençli bakteriler bilhassa yeni doğmuş bebekler için tehdit oluşturur. Ayrıyeten, antibiyotiklerin RSV üzere virüsler üzerinde hiçbir tesiri bulunmuyor.