Ergün Demir / İzmit
Marmara Sarsıntısı sırasında İzmit’te inşaat enkazlarının arasından çıkan heykeller Doğu Roma İmparatorluğu’nun Kayıp Başşehri Nicomedia’ya ışık tutuyor. İnşaat molozlarının ortasından çıkarılan Herkül heykelinin dünya üzerinde bulunan 7 Herkül heykelinden bir tanesi olduğu anlaşıldı. Bölgeden çıkarılan rölyeflerin ise dünya üzerinde örneği olmayan renkli rölyefler olduğu belirtiliyor. İzmit Belediyesinin teşebbüsüyle 23 yıl sonra tekrar kazıların başladığı alanda bir saray kompleksinin bulunduğu anlaşıldı. Bu kazıların kentte çok şeyi değiştireceğini belirten İzmit Belediye Lideri Fatma Kaplan Hürriyet, “İnsanlar geldiğinde gezip göreceği bir alan oluşursa, Efes üzere bir yer oluşursa bu çok değerli olacak. Dünyanın gözü burada olacak” dedi
Kocaeli’nin İzmit ilçesinde, 1999 yılında yaşanan Marmara Zelzelesi sırasında yıkılan konutların enkaz hafriyatı yapılırken çok değerli heykeller, sütunlar ve yapı taşları bulundu. Bugüne kadar bulunanların en büyüklerinden biri olan devasa Herakles (Herkül) heykelinin ortaya çıkışı da bu devirde olmuştu. Herkül heykeli, inşaat sahipleri tarafından, inşaatın durdurulacağı telaşıyla çöpe atılmış ve ihbar üzerine alınıp müzeye kaldırılmıştı. Yanında bir de boğa başı heykeli bulunan Herakles’in başı ise hala bulunamadı.
“Deprem olunca ortaya çıktı”
Büyük Roma İmparatorluğu’nun başşehri Nikomedia (MS 286-324) olarak bilinen bölgedeki tarihi eserler sarsıntı nedeniyle ortaya çıkınca Kocaeli Arkeoloji Müzesi de kurtarma çalışmaları başlattı. İzmit Çukurbağ Mahallesindeki hafriyatlar sayesinde, Roma devrine tarihlenen bir mimariye ilişkin devasa heykeller, renkli mermer kabartmalar, mozaik ve mermer taban döşemeleri ile öbür tüm mimari öğeler ortaya çıkmıştı. Müzenin envanterine kaydedilen heykeller ortasında başı ve ayakları olmayan Athena heykeli, Roma İmparatorları Dioclatianus ve Konstantin’in birbirlerine sarıldığı bir pano üzere çok kıymetli eserler vardı.
“Renkli heykeller bulundu”
Müze Müdürlüğünün ve Doç. Dr. Tuna Şare Ağtürk’ün yapmış olduğu bilimsel çalışmalar sonucunda Doğu Roma İmparatorluğu’nun Kayıp Başşehri Nicomedia’ya ilişkin MS 3. yüzyıl sonlarında kent merkezinde inşa edilmiş bir imparatorluk sarayı kompleksinin kesimleri tespit edildi. Bulunan eserler şimdiye kadar bulunmuş renkleri en yeterli formda korunmuş Roma periyodu heykelleri oldu. Bu renkli heykeller birinci kere geçtiğimiz Haziran ayında Kocaeli Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmeye başlandı.
“Yaz ayında çalışma başladı”
1999 zelzelesi sonrasında yapılan çalışmalar uzun mühlet kesintiye uğradı. Bölgede geçtiğimiz yaz ayında ise yeni bir çalışma başlatıldı. Bilimsel yürütücülüğünü Oxford Üniversitesi’nden Tuna Şare Ağtürk’ün üstlendiği ve İzmit Belediyesi tarafından desteklenen bu yeni kurtarma çalışmaları, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün takviyesi ve Kocaeli Arkeoloji Müzesi’nin başkanlığında gerçekleştiriliyor. Çalışmalarla Nikomedia’ya ya dair birçok yeni yapıtın çıkarılması amaçlanıyor. Ayrıyeten bu çalışma sonucunda İzmit’te yeni bir arkeoparkın yaratılması da hedefleniyor.
“Herkül heykelini çöpe atıyorlar”
2019 mahallî seçimlerinde CHP’den İzmit Belediye Lideri seçilen Avukat Fatma Kaplan Hürriyet, duran hafriyat çalışmalarıyla ilgili proje yapmaya başladıklarını belirterek, “Çukurbağ; yıllardır İzmit’te konuşula gelen bir yerdi. 1999 yılında yaşanan sarsıntı sırasında eserler ortaya çıkıncı bir çalışma başlatılmış. Daha sonra bu çalışmalar durmuş. Biz misyona geldiğimizde çalışma yoktu. Burası kentimiz için kıymetli bir nokta. O devirde Çukurbağ’da ortaya çıkan Herkül heykeli dünya üzerinde bulunan 7 Herkül heykelinden bir adedidir. Bu başlı başına tüm dünyada ses getiren bir olaydır. Birinci evvel ne olduğunu anlayamıyorlar. Bir inşaatın temelinden bir heykel modülü çıkıyor. Bulan çalışanlar ne olduğunu anlamıyor. Çöpe atacaklar, kamyona sığdıramıyorlar. Ayakların kesip, kamyona sığdırıp, çöpe atıyorlar. Sonra müzeye gelen ihbar üzerine bu heykelin ne olduğu anlaşılıyor” dedi.
“Dünya üzerinde tektir”
Çukurbağ Mahallesi’nde hafriyatlar devam ettikçe, bölgede bir saray kompleksinin de var olduğunun anlaşıldığını belirten Lider Hürriyet, “Doğu Roma’nın başşehri Nikomedia’da imparatorların kendileri için yaptırdığı bir sarar bu. Bu saray kompleksinden çıkan rölyefler, heykeller, eşyalar o periyodun sosyokültürel yapısına ışık tutuyor. Öbür bir kıymetli ayrıtın da şu; oradan çıkan rölyeflerin renkli oluşu. Aslında yapıldıkları devirde bu yapıtların hepsi renkliymiş. Sonra bunlar yok olmuş. İşte Çukurbağ’dan çıkan bu rölyefler dünya üzerinde örneği olmayan renkli rölyeflerdir. Renklerini en âlâ korumuş rölyeflerdir. Pigmentlerini kaybetmemiş dünya üzerindeki tek örnektir bu rölyefler” diye konuştu.
“Arkeopark projesi başlatalım dedik”
Başkan Hürriyet konuşmasına şöyle devam etti: ‘’Bu duran çalışmaları nasıl harekete geçiririz; harekete geçirirsek bundan sonrasını nasıl yapmalıyız? Evvel kurtarmak kazılarına başlatmayı kendimize maksat koyduk. Kurtarma hafriyatları bittikten sonra da bir arkeopark projesi başlatalım dedik. Tüm bunların projesini oluştur ve Kültür Bakanlığı’nın yolunu tuttuk. Tekraren gittik anlattık, sunum yaptık. Biz bu kurtarma kazıların sponsor olmak istiyoruz dedik. Bu süreç iki yılımızı aldı. Marka patent çalışmalarına da başladık. Birçok ilgili ismi İzmit Belediyesi ismine patentledik. Öteki bir adımımız ise bir vakıf kurma oldu. Nikomedia Hafriyatları İzmit Kültür Sanat ve Eğitim Vakfı’nı kurduk. Biz bunları yaparken, bakanlıktan da protokol onayı geldi. Ve İzmit Belediyesi, Kültür Bakanlığı ile protokol yaptı.
“Bazı modüller tamamlandı”
Kazı başkanlığının Müze Müdürlüğü olması kaydıyla, hafriyat danışmanlığını Prof. Dr. Tuna Şare Ağtürk ve hafriyatın da sponsoru İzmit Belediyesi. Ve yürütücüsü de bakanlık. Her şey tamam olunca faal kazılara da bu yaz itibariyle başladık. Alan güvenliğini aldık, bölgede kamulaştırılan bir konutu yıktık, akabinde da bir jeoradar taraması yaptırdık. Jeoradar taramasını yapan hocalarımız yerin altında çok önemli eserler olduğunu söylediler. Yani kazıldıkça gelecek olan eserler. Bu yaz başlanan hafriyatlarda da yeni yeni eserler geldi. Kimi rölyeflerin tamamlayıcı kesimleri ortaya çıktı.”
“Çok şey değiştirecek”
Kazıların daha süratli yapılması için Nikomedia Hafriyatları İzmit Kültür Sanat ve Eğitim Vakfı üzerinden sanayicilerimizden takviye isteyeceğiz, işbirliği isteyeceğiz. Fakat şu periyot önemli bir ekonomik kriz yaşanıyor. Birde siyasi ayrımcılığın vermiş olduğu kaygı var. Örneğin endüstrici bizim rastgele bir projemize dayanak verirken bile korkuyor. Ancak duyulmasın, fakat görülmesin istiyorlar. İktidardan, büyükşehirden baskı yer miyiz diye korkuyorlar. Bence bu Çukurbağ hafriyatları İzmit’te çok şey değiştirecek fakat çabucak değil. Bu işler hakikaten çok sabır istiyor. Biz yıllardır konuşulan fakat hiçbir biçimde adım atılmayan bir işin temelini attık.
“İstanbul’da tanıtım yapacağız”
Somut bir adım attık. Artık bu faal hafriyat bittikten sonra burada bir arkeopark projesi oluşursa, yani beşerler geldiğinde gezip göreceği bir alan oluşursa, bir Efes üzere bir yer oluşursa bu çok değerli olacak. Dünyanın gözü burada olacak. Sabırla bir somut alan yaratmak istiyoruz. Ayrıyeten Kasım yahut Aralık ayında İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde vakfımızın tekrar tanıtımını yapacağız. Bizim o dünyaya kendimizi tanıtmamız gerekiyor. Umuyoruz ki buradan çıkacak kıymetli yapıtlarla İzmit’in ismi dünya arkeolojisinde değerli bir yer kazanacak”.